Azerbaycan’da bulunan az nüfuslu halklar
Coğrafı
açıdan Avrupa ve Asya kıtalarının sınırında bulunan modern Azerbaycan
eski zamanlarda türlü uygarlıkların : ehemeni-sasani, rum-bizans,
skif-hazar, türk-oğuz kültürlerinin kavşağında karar tutmuştur.
Uygun
coğrafi şartlarda bulunması ve zengin doğası henüz eski zamanlardan bu
arazinin yaşam
bölgelerine dönüşmesine neden olmuştur.
bölgelerine dönüşmesine neden olmuştur.
Hem
eski zamanlarda hem de günümüz hayatında Azerbaycan kendi toleransı ile
farklılık sağlayan bir bölge olarak bilinmiştir. Burası Zerdüştlük
dininin vatanı, Kafkasya’da hıristiyanlığın ilk beşiği, İslam’ın geniş
yayıldığı mekan, türlü toplumların huzur içinde yaşadığı arazi, farklı
kültürlerin birbirlerinden etkilenerek gelişdiği ülkedir. Tarihi
kaynaklar Azerbaycan’ın etnik içeriğinin sürekli gelişdiğini
kanıtlıyor.
Günümüz Azerbaycan’ı farklı etnik grupları kendi
içinde barındırır. Onun arazisinde türkler ile beraber dağ yahudileri,
tatlar, talışlar, kürtler, molokanlar, ingiloylar, sahurlar, avarlar,
lezgiler, hınalıklar, buduglular, grızlar gibi etnik gruplar
yaşıyorlar. Bu etnik grup temsilcileri kendilerini azerbaycanlı olarak
tanımlasalar bile kendilerine özgü kültür özelliklerini korumuşlar.
Bu kültür özellikleri günlük yaşamda, mutfakta, farklı törenler zamanı
kendini belli ediyor.
Etnik gruplar
Yahudiler
Azerbaycan’da bulunan en eski halklardan birisidir.
Şu
anda Bakü, Sumgayıt, Guba, Oğuz ve Gökçay rayonunda yaşıyorlar. Guba
arazisinde bulunan Kızrmız Kasaba nüfus dağılımına bakıldığında dünya
üzerinde nüfus sıklığı en fazla olan arazidir.
Yahudilik
Azerbaycan’da dağ yahudileri ile temsil olunmuştur. Moisey Kalankatlı
dağ yahudilerinin Azerbaycan’a ilk gelişlerinin MÖ. 1.yüzyılda olduğunu
belirtiyor. Araştırmacıların bu konuda fikir farlılıkları mevcuttur.
Kimi fikirlere uygun olarak, en eski yahudi toplumlarından birisi olan
dağ yahudileri bir zamanlar Assuriya ve Babil padişahları tarafından
Filistin’den kovulmuş ve Midiya’ya yerleşmiş İsrail oğulları
soyundandırlar. Onların ataları yahudiliğe iman eden ilk insanlar
olmuşar. Midiya’da iken onlar tatlarla kaynaşmış ve bunun etkisiyle dağ
yahudileri, şimdi fars dilinin eski arami ve yahudi sözlerinin
karışımından oluşan tat dilini konuşurlar. Dağ yahudileri Azerbaycan’da 3
yerli gruba ayrılır:
▪ Gubalılar (Guboi) – Azerbaycan’ın Guba rayonu, ağırlıklı olarak Kırmızı Kasaba
▪ Şirvanlılar (Şirvoni) – Azerbaycan’ın kuzeydoğu bölgesi, Şamahı rayonu, eski Müci köyü, o cümleden Bakü
▪ Oğuzlular – Oğuz şehri, Gence, İsmayıllı, Şamahı.
Talışlar
Azerbaycan
Cumhuriyetinin güneydoğusunda, ağırlıklı olarak, Lenkeran, Astara,
Masallı ve Lerik rayonlarında ve İran’ın kuzey bölgelerine yerleşmiş
halktır. İran dili ailesine ait olan Talış dilini konuşurlar. Eski
sovyet bilim adamları Talışları yerli ahali olarak tanımlıyorlar. Şöyle
ki, onların bilgilerine uygun olarak, talışlar eski yerli toplumlardan
birisi olan kadusilerin soyundandır. Fakat batı bilim adamlarının bu
konuda kuşkuları vardır. Onlara göre, Talışların Azerbaycan’a gelişi
(13. yüzyıl) Cengiz hanın ordu lideri olmuş Talış’ın adına bağlıdır.
Talışların maddi ve manevi özellikleri azerbaycanlılardan fazla
ayrılmır.
Kürtler
Şu
anda kürtler Nahçivan Otonom Cumhuriyetinin Sederek rayonunun merkezine,
Culfa rayonunun Teyvaz köyüne ve Şerur rayonunun Derekent köyüne
yerleşmişler, o cümleden, ermeni işgalinedek olan dönemde Laçın (
Garakeçit, Çıraglı, Minekent köyleri), Kelbecer (Ağcakent, Zar
köylerinde tam olarak, diğer köylerde kaynaşmış şekilde) Gubadlı (
Zilanlı köyünde) rayonlarında yaşamışlar. Kürtler İran dil ailesine ait
olan kürt dilini konuşurlar.
Tatlar
Ağırlıklı
olarak, Azerbaycan’ın Guba, Hızı ve Haçmaz rayonlarına ve bazı Bakü
köylerine yerleşen az nüfuslu bir halktır. Bazı araştırmacıların fikrine
uygun olarak, Hazar denizinin batı sahili boyunca Abşeron’dan Derbend’e
kadar yerleşmiş tatlar şuraya taşınmış eski iranlıların kalıntılarıdır
ve onlar, hiç kuşkusuz, Şirvan arazisinin en eski etnik gruplarından
birisidir.
Avarlar
Avarlar,esas
olarak, Azerbaycan Cumhuriyetinin Zagatala ve Balaken rayonlarında
yaşayan az sayılı etnik toplumlartan bir tanesi. Kuzey Kafkasya dil
ailesine ait olan avar dilini konuşurlar.
Azerbaycanlılarla
sıkıca kaynaşmışlar. Şu anda komple olarak Balaken rayonunun Gabagçöl
kasabasında, Car, Zilban, Mazıh, Beretbine, Cincartala, Kateh,
Meşeşambul, Mahamalar, Göyemtala köylerinde azebaycanlılarla birge
olarak, sıkı akrabalık ilişkileri bulunur durumda yaşıyorlar. İslam
dinine iman etmişler.
Şahdağ halkları veya Şahdağ milli etnik grubu
Azerbaycanlıların
bir bölümünü teşkil eder. Şahdağ milli etnik grubunu içeren toplumlar
Guba rayonunun Hınalık, Grız, Budug ve Rutul köylerinin isimlerine
uyarak buduglular, hınalıklılar, grızlılar, rutullar ve s.adını alırlar.
Sayısal açıdan az olmalarının yanısıra bu köylerin herbirinin nüfusu
ayrılıkta bir etnik grup oluşturmaktadır.
• Hınalıklılar
Hınalıklılar
Azerbaycan’ın aborigen az nüfuslu halkları arasında kendine özel
etnografik özellikleri ile ayrılır. Bu toplum Kafkasya dil ailesine ait
olup Şahdağ civarlarında bulunmalarından dolayı tarihi-etnografik
literatürde “Şahdağ Halkları” olarak geçer. Hınalıklılar Azerbycan’ın en
eski sakinlerinden birisi olarak olarak bilinir. Bu toplum dünyada tek
bir dile ve yaşam bölgesine sahiptir. Şöyle ki, dünyanın etnik
haritasında bir tek Hınalık köyü ve bir tek hınalık dili mevcuttur ki,
bu da Azerbaycanın Guba rayonuna aittir.
• Grızlılar
Azerbaycan’ın
Kuzey bölgesinde Guba ve Haçmaz rayonlarının bazı köylerinde bulunan
küçük etnik gruptur. Nah – Dağistan dil ailesinin lezgi dil grubuna ait
olan grız dilini konuşurlar.
• Rutullar
Azerbaycan’da
ve Rusya’da bulunan bir etnik grup. İslam dinine iman ederler.
Arapların 7. Yüzyldan başlayarak Kafkasya’ya gelişi ile rutullar
arasında İslam dini yaygınlaşmaya başladı. Ana dilleri rutul dilidir.
Bunun yanısıra rutullar bulundukları ülkenin dilini de üst düzeyde
biliyorlar (yani azerbaycanca ve ruscayı ).
• Buduglular
“Şahdağ
millin etnik grubu" olarak nitelendirilen Azerbaycan’ın milli etnik
temsilcileridir. Buduglulara bağlı ilk resmi belge 1607 yılında Safevi
hükümdarı 1. Şah Abbas tarafından imzalanmış fermandır. Buduglular tarih
boyunca nesillere, büyük veya küçük aile birliklerine ayrılmışlar ve
günümüzde de o nesillerin ismi ile bilinirler. Bir dağ insanı olarak
buduglular yerleşik hayat sürerler.
Lezgiler
Kafkasya
halklarından birisi, Dağıstan ve Azerbaycan’da bulunurlar.
Azerbaycan’da, esas olarak, Gusar, Guba, Haçmaz rayonları arazisinde
komple olarak, Bakü, Gence, Sumgayıt ve Mingeçevir şehirlerinde, Gabele,
İsmayıllı, Oğuz, Gökçay rayonlarında yaşıyorlar. Lezgiler Azerbaycan
nüfusunun ortalama %2.2’sini oluşturur.
Molokanlar
Şu anda Azerbaycan’da molokanlar esas olarak, Bakü, Sumgayıt, Şamahı, ismayıllı, Gedebey ve Guba’da yaşıyorlar.
İlk
molokan toplumları Azerbaycan’da 18. Yüzyılın ortalarına doğru
yaranmıştır. Rusya’da, pravoslav kilisesine karşı geldiklerinden dolayı
onlar buraya sürgün edilmişler.
Azerbaycan’da meşhur olan İsmayıllı rayonu İvanovka köyünde bir zamanlar Rusya’dan buraya göç etmiş molokanların nesli bulunur.
İngiliyorlar
Esas
olarak, Azerbaycan’ın Gah ve Zagatala rayonlarında yaşıyorlar. 1. Şah
Abbas’ın zamanında müslümanlığı kabul etmişler. Bu grubun temsilcileri
esas olarak müslümanlar ve az sayıda olarak hıristiyanlar gürcü dilinin
güney şivesini konuşuyorlar. Büyük Kafkasya dağlarının dağ eteği
bölgesine yerleşen ingiloyların ana çalışma alanları tütüncülük,
üzümcülük, kuru meyvecilik ve hayvancılıktır.
Çingeneler
Göçer yaşam biçimli halklardan birisi. Hind-Avrupa kökenlidirler. Çingenelere tüm Avrasya kıtası boyunca rastlanır.
Azerbaycan’da
çingeneler Balaken arazisine 1. Şah Abbas’ın taşıma siyaseti zamanında
yerli toplumların eylemlerini önlemek amacıyla taşınmışlar. Ağırlıklı
olarak Şambulbine, Gülüzbine, Melikzade köylerinde bulunurlar.
Balaken’de bulunan çingeneler fars dilini konuşuyorlar. Bundan başka,
çingeneler Şamahı, Yevlah ve Borçalı’da yaşıyorlar.
Çingeneler
göçebe hayat sürmüşler. Geleneksel olarak atcılık ve hayvancılıkla
yanısıra, nalbantlık, küçük günlük malzemeler üretmek, tarım için
aletler üretimi gibi işlerle uğraşmışlar.
Assuriyalılar
Azerbaycan’da
bulunan etnik gruplardan birisidir. Eski kökenleri İran ve Türkiye
arazisine yerleşmiş assuriyalılara bağlıdır. Şu anda Azerbaycan’ın
Zagatala bölgesine küçük bir etnik grup olarak yerleşmişler.
Udiler
Azerbaycan’ın
temel, aborigen az nüfuslu halklarından birisi. Bu grup eski Kafkasya
Albanyası’nın Uti iline, 19. Yüzyılda ise Nuha ( günümüzde Şeki)
bölgesinin birkaç yaşam bölgesine yerleşmiştir. Günümüz zamanında
ağırlıklı olarak, Gabele rayonunun Nic köyünde ve kısmen Oğuz rayon
merkezinde yaşıyorlar. Dünyanın etnik haritasında udi olarak bilinen
toplum günümüzde esas olarak, Azerbaycan arazisinde mevcuttur. Udiler
Kafkasya’nın eski sakinlerindendirler. Kafkasya dilleri ailesinin lezgi
yarıgrubuna ait olup çok sayda eski elemanları içine alan bir dili
konuşurlar. Tarih boyunca Güneş’e, Ay’a tapan udiler 4. Yüzyılın
başlarında hıristiyanlığı kabul etmiş ve günümüze kadar dinlerinde sabit
kalmışlar.
Anadolu kültürü ve tarihi, insan yaşamı, bitki örtüsü, dağları, denizleri, gölleri ve akarsuları, mimarisi ve diğer folklorik ögeleri
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder